Afwijkende mondgewoonten zijn gewoontehandelingen of bewegingen die negatief zijn voor de gebitsstand, het spreken, het gehoor en de gezondheid. Habitueel mondademen, afwijkend slikken en kauwen en speen-, duim- en vingerzuigen zijn afwijkende mondgewoonten. Ook foutieve lipgewoonten, tonggewoonten en nagelbijten vallen onder afwijkende mondgewoonten.

Bij habitueel mondademen worden de lippen in rust niet gesloten. Hierdoor wordt er niet door de neus geademd. Doordat er door de mond geademd wordt in plaats van door de neus kunnen de mondspieren verslappen. Het mondademen heeft een aantal gevolgen. De mond droogt uit, waardoor er minder speeksel is en er minder geslikt hoeft te worden. Dit heeft weer tot gevolg dat de buis van Eustachius weinig wordt geopend. De kans op oorontstekingen en andere gezondheidsproblemen neemt hierdoor toe.

Ook afwijkend slikken kan ontstaan door mondademen, maar komt ook voor als er gewoon door de neus geademd wordt . Bij afwijkend slikken ligt de tong vaak laag onder in de mond. Tijdens het slikken wordt de tong tussen de tanden geperst. Omdat de tong elke keer tegen de tanden wordt gedrukt kunnen die scheef gaan staan. Ook tijdens het spreken kan de tong tussen de tanden komen. Dit wordt slissen genoemd.

Een andere afwijkende mondgewoonte is het speen-, duim- of vingerzuigen. Het zuigen op een speen, duim of vinger is normaal bij een baby en peuter, omdat zij een grote zuigbehoefte hebben. Daarna wordt het vaak een gewoonte en kunnen de tanden scheef groeien en de vorm van de mond/gehemelte kan veranderen. Kinderen die speen-, duim-, of vingerzuigen hebben een grote kans op slappe mondmotoriek, waardoor weer afwijkend slikken kan optreden.